Voor 90% van de overlastgevallen werkt de oude aanpak niet meer...

In het overlastvak kun je verschillende aanpakken kiezen. Onze huisadvocaat promootte in de jaren 90 vooral de methode “Keihard aanpakken” Met het motto: Je zou er maar naast wonen. Dus niet pappen en nathouden, maar waarschuwen en als dat niet helpt, ontruimen! Dan ga je maar een jaar op de camping wonen, dan leer je het wel af om je als een hufter te gedragen. Niet de veroorzaker is zielig, maar de buren.

Deze harde lijn stond ik altijd wel achter. Want in mijn ogen waren veel corporaties te soft en te veel van het pappen en nathouden. Maar de afgelopen periode ben ik daar anders over gaan denken...

De oude aanpak

Traditioneel maken we bij (echte) overlast onderscheid tussen twee categorieën veroorzakers: woongenotverstoorders of kwetsbaren.

De werkwijze was met dit onderscheid eenvoudig. De woongenotverstoorder kreeg een waarschuwing en als dat niet hielp werd direct aangestuurd op een ontruiming.

De kwetsbare huurder kreeg hulp en als dat niet hielp, dan werd de hulpverlening dringend verzocht om de huurder te begeleiden naar een andere woonvorm. Als dat niet lukte werd aangestuurd op een ontruimingsvonnis om de druk op te voeren. Indien het niet lukte de veroorzaker naar een andere woonvorm te krijgen, dan werd een tweede kans traject, met verplichte hulpverlening opgelegd.

De huidige werkelijkheid

Inmiddels zijn er grote veranderingen geweest in onze samenleving en in de wereld. Corporaties huisvesten als gevolg hiervan steeds meer kwetsbare huurders. Denk hierbij aan mensen die uit een GGZ-instelling komen, vluchtelingen (statushouders) en ouderen die steeds langer zelfstandig willen en moeten wonen.

Onderzoek van Aedes laat zien dat het aantal overlastzaken jaarlijks toeneemt. Heel vaak is een kwetsbare huurder de veroorzaker.

De oude aanpak, die gebaseerd is op (dreigen met) ontruiming werkt niet bij deze groep kwetsbare huurders. Ten eerste omdat een ontruiming hen niet stimuleert om het overlast gevende gedrag te veranderen, integendeel zelfs. En op de tweede plaats omdat een ontruiming vrijwel altijd onwenselijk is. Corporaties verzaken daardoor immers hun maatschappelijke taak om kwetsbare huishoudens te huisvesten. Bovendien zijn er niet of nauwelijks andere geschikte woonvormen meer voor deze mensen. Een ontruiming zou vrijwel altijd leiden tot dakloosheid. En als het al tot een ontruiming komt, zien we dat corporaties dezelfde ontruimde huurders weer moeten huisvesten. Een ontruiming levert dan alleen rust op voor de directe woonomgeving. Voor de veroorzaker is het een zeer nare stressvolle ervaring, die zeker niet zal bijdragen aan het vertrouwen in instanties. Voor de corporaties is zo’n ontruiming tijdrovend en kostbaar. En als dit uitsluitend leidt tot het verplaatsen van “’het probleem” ook nog zinloos.

Kortom, voor zeker 90% van de overlastgevallen werkt de oude aanpak niet meer.

Wat dan wel?

Wat nu? Op de eerste plaats is het nodig om het feit onder ogen te zien dat die harde, rechtlijnige aanpak die eindigt met een ontruiming, niet meer kan. Er is ook geen andere standaard aanpak mogelijk, waarbij je stap voor stap naar een oplossing toe werkt. Deze tijd vraagt om een geheel andere manier van denken. Als ontruiming geen optie is, wat kan dan wel? Ik zie hiervoor drie mogelijkheden:

1) Voorkomen 

Kunnen corporaties overlast voorkomen? Niet altijd, maar corporaties hebben zeker invloed, denk hierbij aan:

• Plaatsing. Vaak komen kwetsbare huurders onbedoeld in dezelfde complexen terecht. Dit is een gevolg van ons woonruimteverdelingssysteem. Voor kleine huishoudens met een laag inkomen zijn bepaalde woningen beschikbaar en juist daar zien we een concentratie van kwetsbare huurders. En daar zien we ook vaak weinig sociale cohesie, waardoor een kwetsbaar persoon niet wordt geholpen of gecorrigeerd. De corporatie kan hier direct iets doen door anders toe te gaan wijzen, de regelruimte beter te benutten en huurprijzen aan te passen zodat ook in andere woongebouwen passend toegewezen kan worden. Op langere termijn blijft het van groot belang dat corporaties blijven werken aan gemengde buurten en complexen.
• Andere woonvormen. Niet voor elke kwetsbare huurder is een zelfstandige woning ideaal. Vaak zijn mensen eenzaam of redden het gewoon niet alleen. Corporaties zouden, samen met zorgpartijen, kunnen experimenteren met het aanbieden van andere woonvormen in de wijk.
• Andere afspraken: Maak bij het huisvesten van kwetsbare huurders gebruik van andere contracten: denk hierbij aan omklapcontracten, tijdelijke huurcontracten (proeftijd) en gedragsaanwijzingen.
• Goed sociaal beheer:
  • Schoon, heel en veilig: Een rustige en prettige woonomgeving helpt kwetsbare huurders om tot rust te komen.
  • Dichtbij zijn: Ook corporaties kunnen een rol spelen bij de woonbegeleiding. Door gewoon regelmatig even een praatje te maken, te kijken hoe het gaat en bij te sturen.
• Technische maatregelen: Als er sprake is van bijvoorbeeld geluidsoverlast, bijvoorbeeld schreeuwen door een verwarde huurder, dan kun je ook kijken of de woning beter kan worden geïsoleerd, zodat de buren hier minder last van hebben. Zo’n oplossing is vaak goedkoper dan een ontruiming.

2) Zorgen voor snel ingrijpen bij overlast gevend gedrag

• Signaleren. Als er sprake is van overlast door een verward persoon, dan is het op de eerste plaats belangrijk dat dit meteen bij de corporatie wordt gemeld. 
• De gedragsaanwijzing. Bij overlast is huisuitzetting niet wenselijk. Maar het maken van duidelijke afspraken, die vastleggen in een contract, waarvoor de huurder tekent (en soms ook de hulpverlener) blijkt heel goed te werken. Zet dit snel in.
• Sterke netwerken. De echte begeleiding of aanpak moet komen van hulpverlening of politie. Als die samenwerking nu niet goed verloopt, is het bespreekbaar maken hiervan een eerste noodzakelijke stap. Vaak moeten hiervoor allerlei hobbels worden genomen, zoals omgaan met de privacywetgeving.

3) Voorlichting en verwachtingenmanagement 

Verwarde personen ontmoeten vaak onwil en onbegrip, wat zeker niet zal bijdragen aan prettig wonen. Niet voor de verwarde persoon, die niet wordt geaccepteerd, maar ook niet voor de buren, die een oplossing verwachten die er nooit gaat komen. Corporaties kunnen veel doen om het samenleven in de buurt of complex beter te laten verlopen:

• Voorlichting. Duidelijk te maken dat we in Nederland bezig zijn met een transformatie. Verwarde personen wonen niet meer in een instelling in het bos, maar in een wijk.
• Kennismaking bevorderen. Onbekend maakt onbemind. Als mensen elkaar kennen is er meer begrip en meer verdraagzaamheid.

Out of the box

Het wordt tijd dat corporaties het huisvesten van verwarde personen niet meer zien als een probleem, maar als een sociale taak. Dit vraagt ook om een andere manier van denken over overlast, waarbij de ontruiming als middel niet wenselijk meer is. Dit vraagt om creativiteit en het oprekken van de regelruimte. Het vraagt om een corporatie die dichtbij huurders staat en snel kan signaleren en ingrijpen. En het vraagt om een goede samenwerking met netwerkpartners die niet vrijblijvend is.

Wat betekent dit nu voor de medewerker, die in de dagelijkse praktijk wordt geconfronteerd met overlast en met huurders die woongenot eisen? Daarover leert u alles in de training Woonoverlast Aanpakken.

Harry Vlaar
Trainer Kjenning

Datum: 25-09-2019