Woningen zijn alleen echt energiezuinig met energiezuinige bewoners

Iedereen, politiek, woningcorporaties en bouwers, wil uiteindelijk naar een omgeving waar gebouwen energiezuinig zijn. Of het nu vanuit milieuoverwegingen, schaarste of afhankelijkheid van landen die beschikken over fossiele energiebronnen, of stijgende energierekeningen en zorgen over energiearmoede is, alle partijen zetten zich in om energie te besparen en over te schakelen op duurzame energiebronnen.

Alle partijen? Of zien we iemand over het hoofd? 

In het SER-akkoord van 2013 wordt ingezet op een volledig energieneutrale gebouwde omgeving in 2050. In het akkoord wordt gesteld dat dit alleen bereikt kan worden als gebouweigenaren en -gebruikers fors inzetten op energiebesparing in combinatie met duurzame, decentrale opwekking van energie.

Woningcorporaties hebben, om een bijdrage te leveren aan een energiezuinige gebouwde omgeving, in 2008 een convenant afgesloten waarin staat dat woningen in 2020 gemiddeld naar energielabel B gebracht moeten zijn. Uitstekend! Maar, vergeten we in het maken van de plannen niet iemand mee te nemen? Oh ja! Er wonen ook nog mensen in die energieneutrale gebouwde omgeving. Wat willen deze bewoners eigenlijk? Hebben ze ook een rol? Of kun je een energieneutrale omgeving gewoon los van de bewoners bereiken?

Een energieneutrale omgeving is niet alleen maar te bereiken door de verduurzaming van vastgoed

Om meerdere redenen is het antwoord op de vraag of je een energieneutrale gebouwde omgeving kunt bereiken met slechts het verduurzamen van woningen, een duidelijk “nee”.

Meenemen van bewoners

Nee, zonder bewoners in het traject mee te nemen, blijken energiezuinige woningen helemaal niet tot energiezuinige prestaties te leiden. Gebruikersgebonden energiegebruik blijkt een grote impact op de resultaten te hebben, met ontevreden bewoners tot gevolg. Een voorbeeld hiervan zijn Nul op de Meter-woningen waarin huurders uiteindelijk geen “nul” op de energierekening krijgen:
“Wat de woningcorporatie betreft is compensatie (…) niet aan de orde: “We komen de huurders natuurlijk al een heel stuk tegemoet met het vrijwaren van de EPV. Het ligt ook aan het stookgedrag. Wie de hele dag de deur openzet heeft hogere lasten.” - Reactie van een woordvoerder van een woningcorporatie op klachten van bewoners van Nul op de Meter woningen die niet nul op de meter bereiken (Dagblad van het Noorden, 29 februari 2016).

Draagvlak creëren

Nee, zonder draagvlak voor het kunnen innen van een Energie Prestatie Vergoeding (EPV), wordt het opstellen van een EPV en het uiteindelijk innen ervan een lastige klus. Huurders dienen het innen van een EPV “rechtvaardig” te vinden en het gevoel te hebben dat hun situatie is verbeterd. Hiervoor is vertrouwen in zowel het proces dat leidt tot het innen van de EPV (Wat gebeurt er op het moment dat mijn woning energetisch slechter presteert dan op papier staat?) als in de verhuurder (Wordt de EPV niet door de verhuurder simpelweg gebruikt als mogelijkheid om de huur te verhogen?) onontbeerlijk. Voor alle partijen is het wenselijk dat dit proces goed verloopt en de resultaten van energiemonitoring geloofd worden. Hierbij helpen constructies waarbij een bouwer of woningcorporatie de woning monitort niet bepaald, aangezien zij er in de ogen van een bewoner baat bij zouden kunnen hebben om rooskleurige resultaten te tonen.

En vertrouwen krijgen

Nee, zonder dat bewoners vertrouwen hebben in grootschalige renovaties, lopen projecten dus vertraging op, worden ze te duur of komen ze in het geheel niet van de grond.

Voor het realiseren van een energieneutrale gebouwde omgeving is samenwerking nodig tussen in de eerste plaats verhuurder en huurder. Een echte samenwerking, niet een eenzijdige communicatieaanpak. Veel te vaak wordt door de verhuurder en de bouwer een communicatieaanpak bedacht die vervolgens over huurders uitgestort wordt. Informatieavonden, bewonersavonden, een keukentafelgesprek, mooie boekjes, het klinkt leuk, maar wat is het doel van deze activiteiten? Als het antwoord “het overbrengen van een boodschap” of “het inlichten van bewoners” is, zit je op het verkeerde spoor. Het antwoord zou het starten of uitvoering geven aan “samenwerking” moeten zijn. 

Een geweldige prestatie dat de bouwer en woningcorporatie in onderlinge samenwerking tot een aanpak kunnen komen waarbij bewoners volledig ontlast en ontzien worden. Zo volledig zelfs dat bewoners aan het einde van de rit niet beseffen in wat voor woning ze nu eigenlijk wonen en met hun oude gewoonten en gedrag de energieprestaties die de woning zou kunnen leveren, ondermijnen. Alleen wanneer er een vorm van samenwerking ontstaat, kan ervoor gezorgd worden dat een energieneutrale gebouwde omgeving ook daadwerkelijk energiezuinig is.

Hoe kom je met een enorme diversiteit in bewoners tot zo’n samenwerking, zonder daarbij de vele “tools” te moeten inzetten die bijvoorbeeld op de website bewonerscommunicatie staan? Zonder met iedereen persoonlijk contact te hoeven leggen, wat grootschalige opschaling uiteraard in de weg zal staan? 

Ook aan de slag? 

Voor projectmanagers, projectleiders en beleidsmedewerkers die concreet aan de slag willen met het eigen duurzaamheidsproject is de Leergang Werken aan een duurzame woningvoorraad de juiste keuze. Voor de opzichter en vakman biedt de opleiding Duurzaamheid in de praktijk concrete handvatten bij de dagelijkse klantcontacten. Om concreet vorm te geven aan de verduurzamingsstrategie biedt de training Verduurzamingsstrategie bij ons zusje Finance Ideas Academy een prima verdieping.

Dr. Carina Wiekens
Lector Behaviour & The Sustainable Society
Kenniscentrum Energie,Hanzehogeschool Groningen

Datum: 01-09-2017